Πυραμίδα του Μάσλοου και αυτοπραγμάτωση
Ένας από τους πιο γνωστούς ψυχολόγους, ο Abraham Maslow, διέθεσε ένα σημαντικό μέρος της καριέρας του στην αναζήτηση του νοήματος της ζωής και την αυτοπραγμάτωση. Μετά από πολυετή έρευνα κατάφερε να αποτυπώσει μια συνεκτική ιεράρχηση των ανθρώπινων αναγκών, πρώτα σε μια εργασία του με τίτλο «Μία θεωρία για την ανθρώπινη παρακίνηση» και αργότερα στο βιβλίο του με τίτλο «Παρακίνηση και Προσωπικότητα». Αυτή η εργασία του οδήγησε στην περίφημη Πυραμίδα του Μάσλοου.
Στην πυραμίδα οι ανθρώπινες ανάγκες κατηγοριοποιούνται σε 5 επίπεδα: φυσικές, ασφάλειας, κοινωνικές, αυτοεκτίμησης και αυτοπραγμάτωσης. Τα δύο πρώτα τα ονόμασε βασικές ανάγκες, τα δύο επόμενα συναισθηματικές ανάγκες και το τελευταίο ανάγκες αυτοεκπλήρωσης. Αυτές οι ανάγκες υπαγορεύουν όλους τους κανόνες της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Διάγραμμα 1: Πυραμίδα του Μάσλοου: Ιεράρχηση των Ανθρώπινων Αναγκών
Υλικές και πνευματικές ανάγκες
Η γενική ιδέα της πυραμίδας είναι ότι στα πιο χαμηλά σκαλοπάτια βρίσκονται οι φυσικές/υλικές μας ανάγκες ενώ στα ψηλότερα οι πνευματικές. Επίσης, όπως συμβαίνει με μια σκάλα, είναι δύσκολο (αν και όχι αδύνατο) να ανέβουμε σε οποιοδήποτε σκαλοπάτι αν δεν έχουμε περάσει πρώτα από τα προηγούμενα. Έτσι λοιπόν, οι φυσικές ανάγκες έχουν προτεραιότητα απέναντι στις πνευματικές, χωρίς όμως αυτό να είναι απόλυτο.
Ας δούμε πώς το περιγράφει ο ίδιος ο Μάσλοου:
“Ο άνθρωπος μπορεί να ζήσει και με σκέτο ψωμί. Κι αυτό είναι αλήθεια όταν δεν υπάρχει ψωμί. Αλλά τι συμβαίνει με τις επιθυμίες του ανθρώπου όταν υπάρχει άφθονο ψωμί; Αυτόματα, νέες, υψηλότερες επιθυμίες αναδύονται και παίρνουν την θέση των φυσιολογικών αναγκών. Κι όταν αυτές έχουν ικανοποιηθεί, άλλες ακόμα πιο υψηλές αναδεικνύονται και ούτω καθεξής”.
Σε μεγάλο βαθμό η επιτυχία όλων μας στη ζωή εξαρτάται από το εάν θα καταφέρουμε να σκαρφαλώνουμε στην κορυφή της πυραμίδας και να φτάσουμε στην αυτοπραγμάτωση. Θα μπορούσαμε να την σκεφτούμε σαν ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι, όπου πρέπει να κερδίσεις μια πίστα για να περάσεις στην επόμενη, όμως δεν λειτουργεί έτσι ακριβώς. Η ζωή μας επιτρέπει να περάσουμε στο επόμενο σκαλοπάτι ακόμα κι αν δεν έχουμε συμπληρώσει 100% το προηγούμενο.
Τα πέντε επίπεδα στην Πυραμίδα του Μάσλοου
Όλες μας οι ανάγκες λοιπόν, κατηγοριοποιούνται σε 5 επίπεδα. Ας τα δούμε αναλυτικά, ξεκινώντας από κάτω προς τα πάνω:
ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ (Ερπετοειδής εγκέφαλος)
Ο ερπετοειδής μας εγκέφαλος χρειάζεται να νιώθει ότι έχουμε ότι χρειαζόμαστε για να επιβιώσουμε.
1ο επίπεδο: Φυσικές ανάγκες
Εδώ περιλαμβάνονται όλες οι απολύτως βασικές ανάγκες μας για επιβίωση. Όλα εκείνα που απαιτεί ο οργανισμός μας για να συνεχίσει να ζει και να αναπαραχθεί: οξυγόνο, νερό, τροφή και στέγη. Σε αυτή την κατηγορία συνήθως τοποθετείται και το σεξ.
2ο επίπεδο: Ανάγκες ασφάλειας
Εφόσον έχουν ικανοποιηθεί οι φυσικές μας ανάγκες, το επόμενο που θα αναζητήσουμε είναι να ζούμε με μεγαλύτερη ασφάλεια. Για αυτό το σκοπό χρειαζόμαστε εργασία και ένα σταθερό εισόδημα. Προσπαθούμε να αποκτήσουμε ολοένα και περισσότερους πόρους. Προστατεύουμε την ιδιοκτησία μας. Ίσως αποταμιεύουμε ή επενδύουμε για το μέλλον.
Διάγραμμα 2: Πυραμίδα του Μάσλοου: Βασικές, Συναισθηματικές και ανάγκες Αυτοεκπλήρωσης
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ (Συναισθηματικός εγκέφαλος)
Εφόσον έχουν καλυφθεί σε ένα ικανοποιητικό βαθμό οι ανάγκες επιβίωσης μας, θα κοιτάξουμε να καλύψουμε τις συναισθηματικές μας ανάγκες.
3ο επίπεδο: Κοινωνικές ανάγκες
Ως το πλέον κοινωνικό ον, ο άνθρωπος έχει ανάγκη να βρει μια καλή θέση μέσα σε κάποιο τμήμα της κοινωνίας. Έτσι, συνδεόμαστε με άλλους σε σχέσεις φιλίας ή συνεργασίας. Συμμετέχουμε σε ομάδες, αποκτάμε ταυτότητα και ενδυναμώνουμε τις κοινωνικές μας δεξιότητες. Μαθαίνουμε να είμαστε χρήσιμοι. Κάνουμε οικογένεια και δημιουργούμε γύρω μας ένα περιβάλλον οικείο και ευχάριστο που μας παρέχει αγάπη, ενδιαφέρον και την αίσθηση ότι ανήκουμε κάπου. Αναζητάμε να συμμετέχουμε σε κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό μας.
4ο επίπεδο: Ανάγκες αναγνώρισης
Με δεδομένη πλέον την κοινωνική μας συναναστροφή, νιώθουμε την επιθυμία να χαίρουμε εκτίμησης και σεβασμού. Να έχουμε καλή φήμη και την αναγνώριση του περίγυρου μας. Παράλληλα, θέλουμε να νιώθουμε αυτοπεποίθηση, ελευθερία και ανεξαρτησία. Αυτές οι ανάγκες ονομάζονται και εγωιστικές καθώς οδηγούνται από το εγώ μας.
ΑΝΑΓΚΕΣ ΑΥΤΟ-ΕΚΠΛΗΡΩΣΗΣ (Δημιουργικός εγκέφαλος)
5ο επίπεδο: Ανάγκη αυτοπραγμάτωσης
Αυτό είναι το ανώτερο σκαλοπάτι στη σκάλα των ανθρώπινων αναγκών. Είναι η επιθυμία να βρούμε την θέση μας στη ζωή, να δώσουμε νόημα σε ότι κάνουμε, να επιτύχουμε ένα ανώτερο σκοπό, να αφήσουμε το αποτύπωμα μας στο πέρασμα μας από τη ζωή. Για να τα επιτύχουμε όμως όλα αυτά, θα χρειαστεί να αναβαθμίσουμε πρώτα τον εαυτό μας στην επόμενη του έκδοση. Θα χρειαστεί να κάνουμε ποιοτικές αλλαγές στον χαρακτήρα μας. Θα νιώσουμε την ανάγκη να αποκτήσουμε νέες δεξιότητες, να αξιοποιήσουμε τα ταλέντα μας, να ονειρευτούμε και να κυνηγήσουμε το όνειρο μας με κάθε τρόπο.
Διαχωρισμός σε Ανάγκες Ανάπτυξης – Επάρκειας
Οι ανάγκες στα πρώτα τέσσερα σκαλοπάτια αναφέρονται ως ανάγκες επάρκειας. Αυτό σημαίνει ότι ξεπηδούν από την επιθυμία μας να απαλλαγούμε από τις αδυναμίες μας ή να αποκτήσουμε πράγματα που μας λείπουν. Καθώς αποκτούμε όλο και περισσότερη επάρκεια, η παρακίνηση μας μειώνεται.
Διάγραμμα 3: Πυραμίδα του Μάσλοου: Ανάγκες Επάρκειας και Ανάπτυξης
Η κορυφαία ανάγκη της αυτοπραγμάτωσης αναφέρεται ως ανάγκη ανάπτυξης, μιας και δεν είναι άλλη από την επιθυμία μας για προσωπική ανάπτυξη. Καθώς αυτή η επιθυμία ικανοποιείται, αντί να μειώνεται όπως οι προηγούμενες, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: ενισχύεται. Όσο γινόμαστε καλύτεροι, τόσο αυξάνει η αυτοπεποίθηση μας και επιθυμούμε να γίνουμε ακόμα καλύτεροι.
Εμπόδια στο δρόμο προς την αυτοπραγμάτωση
Όπως είπε ο Μάσλοου, «Ότι ένας άνθρωπος ΜΠΟΡΕΙ να γίνει, αυτό ΠΡΕΠΕΙ να γίνει». Αυτή την εσωτερική ανθρώπινη ανάγκη την ονόμασε αυτοπραγμάτωση.
Για κάποιον καλλιτέχνη ίσως είναι ένα απαράμιλλο έργο, για έναν αθλητή ένα σημαντικό ρεκόρ, για έναν οραματιστή να υλοποιήσει τα μεγάλα του όνειρα.
Για όλους μας μπορεί να είναι η ικανότητα να νιώθουμε ευτυχισμένοι.
Είναι προφανές ότι λίγοι μόνο από εμάς μπορούν να φτάσουν στην κορυφή της πυραμίδας. Ο ίδιος ο Μάσλοου έκανε την εκτίμηση ότι μόνο 2% των ανθρώπων φτάνουν στην κατάσταση της αυτοπραγμάτωσης. Όχι εξαιτίας κάποιου γενετικού πλεονεκτήματος αλλά κυρίως γιατί εκείνοι καταφέρνουν να εστιάσουν εκεί ψηλά, ξεπερνώντας ή αγνοώντας τα περισσότερα από τα κυριότερα εμπόδια που σταματούν όλους τους υπόλοιπους.
Τέτοια εμπόδια θα μπορούσαν να είναι:
- Η σύγχρονη, μαζική, χαμηλής ποιότητας εκπαίδευση
- Η κλειστή νοοτροπία (η λανθασμένη αντίληψη ότι ο άνθρωπος δεν αλλάζει)
- Χαμηλή παρακίνηση (αδυναμία αυτοπαρακίνησης)
- Έλλειψη παραδείγματος (από γονείς, εκπαιδευτικούς, φίλους, μέντορες)
- Υπερβολική ασχολία με τα μη σημαντικά
- Αδυναμία αντίληψης της συνολικής εικόνας
Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε στην λίστα και τις μεγάλες δυσκολίες, είτε οικονομικές είτε άλλες, που μπορεί να μας κρατήσουν για πολλά χρόνια δέσμιους στις ανάγκες των πρώτων επιπέδων. Η ζωή όμως είναι γεμάτη με παραδείγματα ανθρώπων που παρά τις εξαιρετικά δύσκολες καταστάσεις που πέρασαν, κατάφεραν να φτάσουν στην κορυφή της αυτοεκπλήρωσης τους. Οι δυσκολίες, όχι μόνο δεν κατάφεραν να τους σταματήσουν αλλά αντίθετα τους απογείωσαν.
Χαρακτηριστικά και συμπεριφορά των ανθρώπων που φτάνουν στην αυτοπραγμάτωση
- Αποδέχονται σε σημαντικό βαθμό τον εαυτό τους και τη ζωή. Διαθέτουν υψηλά ηθικά πρότυπα.
- Εστιάζουν λιγότερο στον εαυτό τους και περισσότερο έξω από αυτόν. Έχουν καινοτόμο σκέψη και μια κάπως ασυνήθιστη αίσθηση χιούμορ.
- Τηρούν υπεύθυνη και αντικειμενική στάση ζωής. Aναλαμβάνουν την ευθύνη για τις πράξεις και τη ζωή τους, είναι τίμιοι, δεν προσποιούνται, έχουν καταφέρει να ζουν συμφιλιωμένοι με την αβεβαιότητα.
- Είναι έντονα δημιουργικοί. Τους αρέσει να δοκιμάζουν νέα πράγματα αντί να επιλέγουν τα γνωστά κι εύκολα μονοπάτια.
- Είναι αυθεντικοί, μπαίνουν στον κόπο να αναπτύξουν την δική τους άποψη, αντί να υιοθετούν την επικρατούσα άποψη της παράδοσης, της αρχής ή της πλειοψηφίας.
- Εκτιμούν βαθιά τις μικρές χαρές της ζωής. Βιώνουν τη ζωή σαν μικρά παιδιά με τη μέγιστη συγκέντρωση και αφοσίωση.
- Τέλος, έχουν μια ξεκάθαρη αίσθηση του τι είναι σημαντικό για αυτούς και τι όχι. Είναι πρόθυμοι να πληρώσουν το ανάλογο τίμημα, ώστε να μπορούν να ασχοληθούν περισσότερο με τα σημαντικά και λιγότερο με όλα τα υπόλοιπα. Έχουν ανάγκη από τον δικό τους χρόνο. Συχνά επιλέγουν τη μοναξιά για να σκεφτούν απερίσπαστα ή για να δημιουργήσουν.
To καλωσόρισμα των δυσκολιών
Φαίνεται λοιπόν να υπάρχει ένας πιο σίγουρος δρόμος προς την αυτοπραγμάτωση κι αυτός δεν είναι άλλος από την συμφιλίωση με τις δυσκολίες, το καλωσόρισμα αντί της αποφυγής τους. Ο δύσκολος δρόμος δείχνει να πηγαίνει προς τα εκεί πολύ πιο αποτελεσματικά από τον εύκολο.
Ίσως τελικά, η αυτοπραγμάτωση να είναι η επικράτηση του δημιουργικού εγκεφάλου στους δύο παρτενέρ του, τον ερπετοειδή και τον συναισθηματικό. Μια επικράτηση που χρειάζεται πολλά χρόνια ζύμωσης και διαπραγματεύσεων ανάμεσα στους τρεις.
Διαβάστε και το άρθρο μας για τη Ζώνη Άνεσης.
