Το υπερόπλο της προσοχής
Η προσοχή μας είναι μια αρκετά υποτιμημένη ικανότητα καθώς μπορεί να διαμορφώσει σε σημαντικό βαθμό – θετικά ή αρνητικά – την πραγματικότητα μας. Ενώ μπορούμε να την στρέφουμε συνειδητά εκεί που θέλουμε εμείς, συχνά παίρνει τον έλεγχο από μόνη της και στρέφεται εκεί που θεωρεί ότι χρειάζεται. Χωρίς όμως να έχει πάντα δίκιο.
Ο έλεγχος της προσοχής είναι ένα υπερόπλο που όσο μαθαίνουμε να το χρησιμοποιούμε, τόσο πιο συνειδητοί, αποτελεσματικοί και ευτυχισμένοι γινόμαστε.
Τι ακριβώς κάνει η προσοχή;
Η προσοχή μας είναι επιφορτισμένη με διάφορες σημαντικές λειτουργίες:
- παρακολουθεί και ελέγχει συνεχώς το περιβάλλον για αλλαγές ή απειλές
- επιλέγει κάθε στιγμή σε τι θα εστιάσει
- αποφασίζει ποιες από τις πληροφορίες που έρχονται από τις αισθήσεις μας θα αγνοήσει ως μη αρκετά σημαντικές
- βοηθά τη μνήμη να αποφασίσει ποιες από τις πληροφορίες που κράτησε, χρειάζεται να επεξεργαστεί περαιτέρω
Όταν η προσοχή μας μπαίνει στον αυτόματο πιλότο
Μερικές φορές νιώθουμε την ανάγκη να κρατάμε συνεχώς το μυαλό μας απασχολημένο. Αν βρεθούμε για λίγη ώρα χωρίς να έχουμε κάτι να κάνουμε, ανακαλύπτουμε κάτι ψυχαναγκαστικά. Ίσως αρχίσουμε να παίζουμε ασυναίσθητα με τα δάκτυλα μας. Μπορεί να νιώσουμε την ανάγκη να ελέγξουμε τα μηνύματα μας, αν και το κάναμε μόλις πριν από μερικά λεπτά. Ίσως μπούμε σε ένα ατέλειωτο συλλογισμό σκέψεων, αναμασώντας νοητικά τα ίδια πράγματα ξανά και ξανά.
Τι ελέγχει το πού θα στραφεί η προσοχή μας;
Η προσοχή του μυαλού μας ελέγχεται από δύο παράγοντες: τις σκέψεις και τις αισθήσεις μας. Ελέγχεται δηλαδή, όχι μόνο από εμάς τους ίδιους (τις σκέψεις μας) αλλά και από εξωτερικά ερεθίσματα (τις αισθήσεις μας). Όποτε η προσοχή μας διακόπτεται τότε λέμε ότι υπήρξε μια απόσπαση.
Εσωτερικές και εξωτερικές αποσπάσεις
Οι αποσπάσεις μπορούν να έρθουν από δύο πλευρές:
- Εξωτερικά: από ένα ερέθισμα που γίνεται αντιληπτό μέσω μιας αίσθησης (ακοή, όσφρηση, αφή, όραση)
- Εσωτερικά: από κάποια σκέψη που διακόπτει κάποια άλλη
Συνήθως, ανεπιθύμητες σκέψεις που μπορούν να επηρεάσουν τον έλεγχο της προσοχής μας, έχουν να κάνουν είτε με αναπόληση στο παρελθόν, είτε με κάποια ανησυχία για το μέλλον.
Αντίδραση και απόκριση
Η προσοχή μας λοιπόν ελέγχεται από δύο παράγοντες:
- το συνειδητό μας
- την αυτόνομη λειτουργία του μυαλού μας
Πάντα έχουμε δύο επιλογές: να αποκριθούμε ή να αντιδράσουμε.
Στην περίπτωση της απόκρισης, σκεφτόμαστε πριν δράσουμε.
Στην περίπτωση της αντίδρασης, δρούμε χωρίς να σκεφτούμε.
Όποτε ο νους μας αντιλαμβάνεται κάτι το οποίο θεωρεί επείγον ή σημαντικό, από μόνος του θα πάρει τον έλεγχο και θα την στρέψει προς τα εκεί. Η πλειοψηφία των αποσπάσεων βέβαια δεν είναι ούτε επείγουσες ούτε σημαντικές.
Για παράδειγμα, όποτε έρχεται ένα νέο μήνυμα στο κινητό, ο ήχος του μας διακόπτει από κάτι που κάναμε. Έχουμε τις εξής δύο επιλογές:
- να διακόψουμε αυτόματα και να ελέγξουμε το νέο μήνυμα
- να συνεχίσουμε αυτό που κάναμε και αφού τελειώσουμε, τότε μόνο να ασχοληθούμε με το μήνυμα
Στην πρώτη περίπτωση, αφήνουμε το περιβάλλον να μας ελέγχει, ενώ στην δεύτερη ελέγχουμε εμείς το περιβάλλον μας, είμαστε εμείς το αφεντικό.
Η προσοχή ως ένα ποτιστήρι
Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε την προσοχή μας με ένα ποτιστήρι. Σκεφτείτε τι συμβαίνει όταν ποτίζουμε τον κήπο μας. Ποτίζεται και ανθίζει μόνο εκείνη η περιοχή όπου στρέφουμε το ποτιστήρι. Ότι ποτίζεται τακτικά, αναπτύσσεται. Ότι παραμένει για καιρό απότιστο, κάποια στιγμή θα ξεραθεί. Με παρόμοιο τρόπο, όσο η σκέψη μας γυρίζει γύρω από ένα θέμα που μας απασχολεί, τόσο αυτό μεγαλώνει και θεριεύει. Αντίθετα, όταν η σκέψη μας κάνει καιρό να το επισκεφτεί, συρρικνώνεται και εξαφανίζεται.
Ίσως σκεφτείτε ότι το ποτιστήρι σας δεν έχει τη δυνατότητα να στραφεί από μόνο του. Απλά ακολουθεί όπου το στρέψουμε εμείς. Ενώ η σκέψη μας μπορεί να στραφεί κάπου από μόνη της. Ιδιαίτερα εάν το μυαλό μας αντιληφθεί κάτι σημαντικό ή επείγον. Κι έχετε δίκιο, έτσι ακριβώς είναι. Το μυαλό μας διαθέτει ένα μηχανισμό που του επιτρέπει να στρέφει την προσοχή μας αυτόματα όπου εκείνο θεωρεί ότι χρειάζεται.
Ας δούμε όμως και το επόμενο παράδειγμα.
Η προσοχή ως ένα πηδάλιο
Ας παρομοιάσουμε τώρα την προσοχή μας με το πηδάλιο ενός σκάφους που αν και το στρίβουμε εμείς, ταυτόχρονα δέχεται και εξωτερικές πιέσεις από τα κύματα ή τα ρεύματα της θάλασσας. Το προς τα πού τελικά θα στραφεί θα είναι η συνισταμένη αυτών των δύο δυνάμεων.
Αν το κύμα και τα ρεύματα είναι ισχυρά, θα χρειαστεί να καταβάλλουμε μεγαλύτερη προσπάθεια για να γυρίσουμε το πηδάλιο στην θέση που εμείς επιθυμούμε.
Έτσι, με αρκετά παρόμοιο τρόπο όπως στρέφουμε το πηδάλιο, έχουμε την δυνατότητα να εστιάσουμε την προσοχή μας, εκεί όπου εμείς επιλέγουμε, ανεξάρτητα με το πού στρέφεται αυτή από μόνη της. Φυσικά, αυτό απαιτεί κάποια εξάσκηση.
Άσκηση: Πού στρέφεται η προσοχή σας; Πάρτε τον έλεγχο!
Κάθε άνθρωπος έχει διαφορετικό βαθμό ικανότητας συγκέντρωσης και εστίασης της προσοχής του. Όπως όλες οι νοητικές ικανότητες, έτσι και η προσοχή μας μπορεί να χαλιναγωγηθεί με εκπληκτικά αποτελέσματα.
Πρώτα από όλα χρειάζεται να αποκτήσουμε επίγνωση για το πού βρίσκεται η προσοχή μας την κάθε στιγμή. Με λίγη εξάσκηση αυτό γίνεται συνήθεια και συμβαίνει αυτόματα, χωρίς να χρειάζεται να το σκεφτόμαστε κάθε φορά.
Έπειτα θα πρέπει να αποκτήσουμε την ικανότητα να κάνουμε συνειδητή επιλογή του πού θέλουμε να εστιάσουμε την προσοχή μας.
Δοκιμάστε να κάνετε εξάσκηση με τη μέθοδο που περιγράφεται παρακάτω, μερικές φορές την ημέρα και σε λίγο καιρό θα έχετε αποκτήσει μια σημαντική ικανότητα εστίασης της προσοχής σας.
1. Παρατήρηση
Πρώτα αποκτήστε επίγνωση της προσοχής σας: Πού είναι στραμμένη; Σε περίπτωση που – πολύ πιθανά – περιπλανάται άσκοπα στο παρελθόν ή στο μέλλον, απλά κάντε αυτή την διαπίστωση. Είναι το πρώτο σημαντικό βήμα.
2. Μετατόπιση
Ανακατευθύνετε την προσοχή σας στο τώρα. Αυτό μπορείτε να το κάνετε φέρνοντας την επίγνωση στην αναπνοή σας, στους ήχους του περιβάλλοντος, στις αισθήσεις του σώματός σας, ή απλά εστιάζοντας τη ματιά σας σε ένα κοντινό ή μακρινό αντικείμενο. Ακόμα και απλά κάνοντας μία θετική σκέψη.
3. Αναδιάταξη
Πάρτε μισό λεπτό ακόμα για να βιώσετε αυτή τη σύντομη εμπειρία και να ενισχύσετε – σε επίπεδο νευροβιολογίας – τη μετατόπιση που μόλις καταφέρατε!
_________
Διαβάστε και το άρθρο: Έχετε προσοχή πλάτους ή βάθους;