Ροή: η ζώνη ανάμεσα στη Στασιμότητα και την Ανάπτυξη
Καθημερινά όλοι ασχολούμαστε με τις διάφορες δραστηριότητες μας. Κάποιες από αυτές είτε είναι απλές και εύκολες, είτε μας είναι γνωστές, τις έχουμε επαναλάβει πολλές φορές και έχουν μπει στον.. «αυτόματο». Αυτές δεν παρουσιάζουν καμία δυσκολία, αντίθετα συχνά μας προκαλούν ανία και πλήξη. Όσο ασχολούμαστε με αυτές, μπορεί να νιώθουμε άνετα αλλά σύντομα χάνουμε το ενδιαφέρον μας καθώς δεν ξεφεύγουμε από τη ζώνη άνεσης που ταυτίζεται και με τη ζώνη στασιμότητας μας.
Κάποιες άλλες, είτε είναι καινούργιες για εμάς άρα άγνωστες, είτε είναι γνωστές αλλά δύσκολες. Αυτές μας βγάζουν από τη ζώνη άνεσης και συνήθως μας προκαλούν ανησυχία, αναστάτωση, άγχος ή φόβο. Όμως αυτές είναι εκείνες που μας βοηθούν να εξελιχθούμε. Εκεί είναι η ζώνη ανάπτυξης μας.
Υπάρχουν και κάποιες άλλες που η δυσκολία τους σχεδόν εξισορροπείται από το επίπεδο της δεξιότητας μας.
Η νοητική κατάσταση της Ροής
Όλοι έχουμε εμπλακεί σε κάποια δραστηριότητα στην οποία έχουμε βιώσει μια κατάσταση έντονης προσήλωσης και απόλυτης αφοσίωσης. Σε αυτές τις δραστηριότητες νιώθουμε ότι είμαστε πολύ ικανοί και ότι έχουμε τον απόλυτο έλεγχο της κατάστασης. Οι δεξιότητες μας λειτουργούν στο έπακρο. Η αίσθηση του χρόνου καθώς και οποιαδήποτε αρνητικά συναισθήματα εξαφανίζονται, ενώ μας πλημμυρίζει μια υπέροχη αίσθηση υπέρβασης. Όποτε έχουμε βιώσει αυτή την εμπειρία έχουμε βρεθεί στην κατάσταση της ροής.
Με το φαινόμενο της ροής έχει ασχοληθεί πρώτος ο ψυχολόγος Τσίζεντμιχάϊ. Ο ίδιος περιγράφει την νοητική κατάσταση της ροής ως:
“είσαι απόλυτα απορροφημένος σε μια δραστηριότητα, για την ίδια τη δραστηριότητα και μόνο. Το εγώ εξαφανίζεται. Ο χρόνος πετάει. Κάθε δράση, κίνηση και σκέψη ακολουθεί αναπόφευκτα την προηγούμενη, σαν να παίζεις τζαζ. Εμπλέκεσαι με όλο σου το είναι και χρησιμοποιείς τις δεξιότητες σου στο μέγιστο“.
Η Βέλτιστη Εμπειρία – όπως ο Τσίζεντμιχάϊ ονόμασε την κατάσταση αυτή – συμβαίνει όταν ένα άτομο προσπαθεί να ξεπεράσει τα όρια του, σε μια εθελοντική προσπάθεια να επιτύχει κάτι δύσκολο και ταυτόχρονα σημαντικό. Η Βέλτιστη Εμπειρία είναι λοιπόν κάτι το οποίο εμείς οι ίδιοι προκαλούμε να συμβεί.
Οκτώ διαφορετικές συναισθηματικές καταστάσεις
Το μοντέλο της Ροής του Csikszentmihalyi’s αναγνωρίζει οκτώ διαφορετικές συναισθηματικές καταστάσεις:
- Απάθεια– έλλειψη ενδιαφέροντος, το άτομο είναι απαθές
- Ανία– ανία, πλήξη, βαρεμάρα
- Χαλάρωση– ηρεμία ή έλλειψη ενθουσιασμού
- Άγχος– εστίαση στο πρόβλημα, αδυναμία εύρεσης εφικτής λύσης
- Έλεγχος– αίσθηση κυριαρχίας. Αυτοματοποίηση δεξιοτήτων με την εξάσκηση. Η δραστηριότητα παρουσιάζει δυσκολία, αλλά το άτομο νιώθει ότι ελέγχει την κατάσταση.
- Ανησυχία– ο λόγος που κάποιος μπορεί να παγώσει ή να παρατήσει την προσπάθεια
- Διέγερση– με την ενίσχυση της διέγερσης, το άτομο προσεγγίζει την κατάσταση με περισσότερο ενδιαφέρον και προσοχή
- Ροή– η νοητική κατάσταση που εξασφαλίζει ότι το άτομο εστιάζει απόλυτα στη δραστηριότητα, συνήθως έχει ένα απολύτως ικανοποιητικό αποτέλεσμα
Η κατάσταση ροής εμφανίζεται συχνά σε ανθρώπους που αριστεύουν στην ζωή, στην τέχνη, στα σπορ ή σε κάποιο χόμπι. Εξωτερικά μοιάζουν να το κάνουν με μεγάλη ευκολία, όμως οι ίδιοι γνωρίζουν ότι έχουν απόλυτα αφιερωθεί σε αυτό για να φτάσουν σε αυτό το επίπεδο.
Η τάξη του νου
Η βέλτιστη κατάσταση της εσωτερικής μας εμπειρίας συμβαίνει όταν στο μυαλό μας υπάρχει τάξη. Προϋπόθεση για να συμβεί αυτό είναι η ψυχική μας ενέργεια, ή αλλιώς η προσοχή μας, να επενδυθεί σε ρεαλιστικούς στόχους και οι δεξιότητες μας να ταιριάζουν στις επιλογές που έχουμε για δράση. Το κυνήγι ενός στόχου φέρνει τάξη στην συνείδηση μας, γιατί χρειάζεται να συγκεντρώσουμε την προσοχή μας στο συγκεκριμένο καθήκον και προς στιγμή να ξεχάσουμε οτιδήποτε άλλο. Οι περίοδοι που αγωνιζόμαστε να ξεπεράσουμε διάφορες προκλήσεις, συνήθως είναι και οι πιο χαρούμενες της ζωή μας. Όταν αποκτούμε έλεγχο πάνω στην ψυχική μας ενέργεια και επενδύουμε σε συνειδητά επιλεγμένους στόχους, εξελισσόμαστε πολύ πιο αποτελεσματικά.
Ροή λοιπόν, είναι η νοητική μας κατάσταση όπου εκτελούμε μια δραστηριότητα στην οποία είμαστε απόλυτα απορροφημένοι. Βιώνουμε την εμπειρία με πλήρη συμμετοχή σε αυτήν με μία αίσθηση ενεργητικής εστίασης και πλήρη ταύτιση, απολαμβάνοντας ταυτόχρονα την όλη διαδικασία.
Προσέξτε ότι δεν είναι η απλή ισορροπία δεξιοτήτων και δυσκολίας που προκαλεί την ροή, αλλά η ισορροπία στα υψηλά επίπεδα δεξιότητας και δυσκολίας. Σε χαμηλότερα επίπεδα, ακόμα κι αν έχουμε ισορροπία, συνήθως υπάρχει απάθεια ή και έλλειψη ενδιαφέροντος.
Ροή: χαρακτηριστικά
Όλοι μας έχουμε βιώσει εμπειρίες ροής και είναι εύκολο να αναγνωρίσουμε τα χαρακτηριστικά τους:
- Υπάρχουν ξεκάθαροι στόχοι, απαιτητικοί αλλά επιτεύξιμοι
- Υψηλή συγκέντρωση και εστίαση προσοχής στη στιγμή και στην ίδια την δραστηριότητα
- Η δραστηριότητα μας προκαλεί εσωτερική παρακίνηση
- Αίσθηση γαλήνης και απώλεια αυτοσυνείδησης
- Θολή αίσθηση του χρόνου και αδυναμία αντίληψης του
- Άμεση ανατροφοδότηση
- Ισορροπία ανάμεσα στην δυσκολία του επιτεύγματος και στο επίπεδο της αναγκαίας δεξιότητας. Αίσθηση σιγουριάς και αυτοπεποίθησης.
- Αίσθηση προσωπικού ελέγχου πάνω στην προκειμένη κατάσταση αλλά και στο αποτέλεσμα
- Απώλεια της αίσθησης των φυσικών αναγκών
Θεωρητικά οι αθλητές και οι καλλιτέχνες έχουν προβάδισμα έναντι των υπολοίπων στο να βιώσουν την εμπειρία της ροής. Όμως η ροή μπορεί να κρύβεται ακόμα και στις καθημερινές εργασίες του σπιτιού ή στην ανάγνωση ενός καλού βιβλίου.
Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια ίσως είναι από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα καθώς έχουν σχεδιαστεί για να προκαλούν ροή. Αυτός είναι και ο λόγος που προκαλούν έντονο εθισμό σε εφήβους αλλά και ενήλικες.
Απαραίτητες δεξιότητες που οδηγούν σε ροή είναι:
- η περιέργεια
- το ενδιαφέρον για τη ζωή
- η επιμονή και
- η χαμηλή εγωκεντρικότητα
Δείτε και το σχετικό άρθρο: Ζώνη Άνεσης: Πώς βγαίνουμε αποτελεσματικά έξω από αυτήν;
